1. Informacje wstępne Na dysku znajdują się: - SEQ.COM - sequencer, - kilka przykładowych utworów (rozszerzenie .SEQ), - OPIS.XLE - opis systemu w formacie XLEnt, - ZLACZE.PIC - schemat złącza w formacie GRAPHICS 8 Utwory opracowane zostały dla syntezatora KAWAI KC10, w celu poprawnego odtworzenia na innych instrumentach należy odpowiednio zmienić wartości Program, ew. Channel, Velocity. 2. Złącze MIDI OUT Do wykonania złącza potrzebne są: układ 74LS04, dwa rezystory 220om, gniazdo DIN oraz umiejętność posługiwania się lutownicą. Na rysunku przedstawiony jest schemat złącza, oraz sposób wykonania połączeń. Całość można zainstalować wewnątrz komputera, stacji dysków, magnetofonu lub wykonać jako zewnętrzny interfejs (można np. podczepić go do wtyku urządzenia zewnętrznego). Instrument podłączamy za pomocą zwykłego stereofonicznego kabla zakończonego pięciobolcowymi wtykami DIN. Jeżeli do komputera jest podłączony magnetofon, to transmisjia danych MIDI będzie powodowała włączenie silnika tegoż urządzenia (jest to spowodowane wykorzystywaniem do zasilania złącza sygnału MOTOR CONTROL). Z tego powodu podczas zapisu danych na magnetofon należy wyłączyć syntezator podłączony do komputera, w celu uniknięcia zakłóceń jego pracy. Jeżeli magnetofon jest jedynym urządzeniem zewnętrznym to warto do zasilania złącza wykorzystać stały sygnał +5V (styk 10 złącza szeregowego komputera) i każdorazowo, po wczytaniu MIDI SEQUENCERA i ukazaniu się okna tytułowego wciskać kombinację CTRL-M. 3. Program MIDI SEQUENCER 3.1. Uruchomienie programu Operację wczytywania należy przeprowadzić zgodnie z wymogami użytkowanego DOS-u. Program może odmówić wczytania w wypadku gdy: - systemowy wskaźnik MEMLO ma wartość większą niż $2800 (przeważnie oznacza to, że nad systemem zainstalowne są jakieś nakładki), - systemowy wskaźnik MEMHI ma wartość mniejszą niż $BB00 (np. przy włączonym BASIC-u). 3.2. Po uruchomieniu Po uruchomieniu program wita nas oknem tytułowym. Po naciśnięciu dowolnego klawisza (lub CTRL-M - patrz rozdział 2) możemy przystąpić do pracy. W górnej części ekranu znajduje się linia zawierająca menu główne programu. Jedna z opcji jest podświetlona. Podświetlenie to można przesuwać klawiszami kursora, natomiast wciśnięcie RETURN spowoduje zatwierdzenie wyróżnionej funkcji. Wyboru można również dokonać wciskając klawisz z pierwszą literą nazwy pożądanej opcji. Niektóre funkcje powodują rozwinięcie tzw. podmenu, w którym poruszamy się analogicznie jak w menu głównym, z tą różnicą, że w kierunku pionowym. Każdą z opcji można w dowolnej chwili opuścić klawiszem ESC. Jeśli ktoś lubi, może sobie ułatwiać poruszanie w programie za pomocą joysticka podłączonego do portu 1, dubluje on klawisze kursora, natomiast przycisk działa analogicznie jak klawisz RETURN. 3.3. File Wybranie z menu głównego opcji File spowoduje otwarcie okna ze spisem dostępnych operacji wejścia/wyjścia. 3.3.1. Load Song Funkcja ta umożliwia wczytanie utworu z urządzenia zewnętrznego. Po jej wywołaniu otwiera się podłużne okno w którym należy podać specyfikację pliku. W okienku tym może znajdować się poprzednio używana nazwa. Możemy ją zaakceptować, dokonać korekty lub wpisać nową (stara sama zniknie, gdy wciśniemy jakikolwiek klawisz poza klawiszami edycyjnymi). Jeśli nie odwołamy się do konkretnego urządzenia domyślnie zostanie przyjęte "D:". Gdy korzystamy ze stacji dysków nie ma potrzeby podawania rozszerzenia, gdyż program i tak doda do nazwy własne ".SEQ". Tak więc niezależnie od tego czy podamy: SONGNAME SONGNAME.SEQ SONGNAME.ABC SONGNAMEABC odczytany zostanie plik SONGNAME.SEQ. Gdy pracujemy pod kontrolą systemu pozwalającego na tworzenie podkatalogów (MyDOS, SpartaDOS) możemy się do nich bez obaw odwoływać np.: D2:SONGS>SONG5 A:\SEQ\SONGS\SONG1 W przypadku, gdy wpisana zawiera "dzikie karty" (* lub ?) otworzy się dodatkowe okno zawierające spis plików odpowiadających podanemu wzorcowi np. wpisanie "*" spowoduje wyświetlenie menu zawierającego spis wszystkich plików z "D:" posiadających rozszerzenie ".SEQ". Wyboru dokonujemy wówczas przesuwając podświetlenie na interesującą nas nazwę i wciskając RETURN. Program nie da się łatwo oszukać i odmówi wczytania pliku nie będącego jego produktem. 3.3.2. Save Song Wybranie tej opcji pozwala na zapisanie utworu na urządzeniu zewnętrznym. Zasady podawania nazwy są analogiczne jak w przypadku funkcji Load. Przed dokonaniem zapisu program sprawdza, czy przypadkiem plik o takiej samej nazwie nie istnieje już na dysku i gdy taka sytuacja ma miejsce wyświetla stosowne ostrzeżenie! 3.3.3. Directory Ta funkcja pozwala na przeglądnięcie katalogu dysku według podanego wzorca. Dowolnym klawiszem można go przesuwać w przypadku, gdy nie mieści się w oknie. 3.3.4. New Song Opcja ta służy do czyszczenia bufora. Jeśli znajdują się w nim jakiekolwiek dane, program prosi o potwierdzenie wyboru. 3.3.5. Quit Ostatnia funkcja pozwala na wyjście z programu i powrót do systemu. Jeśli cokolwiek znajduje się w buforze również i tu zostaniemy poproszeni o potwierdzenie. 3.4. Edit Po wybraniu funkcji Edit z menu głównego przechodzimy w tryb edycji utworu. W oknie SONG (tym zajmującym największą część ekranu) pojawia się kursor, a w linijce u dołu ekranu komunikat "Edit Song". Tworzenie utworu rozpoczynamy od ułożenia patternów. Po wciśnięciu (z poziomu okna SONG) CTRL-P program przechodzi w tryb edycji patternu. 3.4.1. Edit Pattern Po uaktywnieniu tej funkcji w środkowej części okna PATTERN pojawia się podświetlenie, a w linijce w prawej dolnej części ekranu komunikat "Edit Pattern". W oknie pattern wyświetlony jest fragment aktualnie edytowanego patternu. Każda pozioma linia odpowiada długości jednej szesnastki, cztery takie linie składają się na ćwierćnutę. W zależności od metrum, trzy lub cztery długości równe ćwierćnutom tworzą takt. Cały pattern zawiera cztery takie takty. Na środkowej pionowej ścieżce oznaczone są początki poszczególnych ćwierćnut i taktów. W górnej części okna wyświetlane są trzy cyfry określające aktualne położenie w patternie według wyżej wymienionych długości: pierwsza cyfra to numer taktu, druga - ćwierćnuty w takcie, trzecia - szesnastki w ćwierćnucie. Każda linia może zawierać nazwę tonu wraz z numerem oktawy i dynamikę lub symbol przedłużenia dźwięku. Tu należy się drobna uwaga: oktawy są ponumerowane od 0 do 10 (najniższy dźwięk C-0, najwyższy G-10) gdyż tyle właśnie jest przewidziane w standarcie MIDI. Środkowemu C (C3) odpowiada w tym zapisie C-5. W okienku po prawej stronie znajdują się informacje na temat aktualnie używanych oktaw, ostatnio wprowadzonej dynamiki oraz informacja o tym, czy tryb automatycznego ustalania dynamiki jest włączony. Do zmiany pozycji w patternie używamy klawiszy kursora - i =. Klawisz TAB powoduje skok na początek najbliższego taktu, a CTRL-A na początek patternu. Do wprowadzania dźwięków używamy następujących klawiszy: S D G H J 2 3 5 6 7 Z X C V B N M Q W E R T Y U --oktawa 1--- --oktawa 2--- Wyboru dostępnych oktaw dokonujemy wciskając wraz z SHIFT-em klawisze 0-9. Po wprowadzeniu dźwięku, jeżeli tryb Auto Velocity nie jest ustawiony należy wprowadzić jego dynamikę. Dozwolone są wartości z zakresu 001-127, można też wcisnąć RETURN, wówczas przyjęta zostanie wartość domyślna. Jest ona widoczna w okienku po prawej stronie (Velocity) i zawiera liczbę ostatnio wprowadzoną. Wciśnięcie CTRL-V włącza lub wyłącza tryb automatycznego wprowadzania dynamiki (tryb włączony jest sygnalizowany "ptaszkiem" w okienku po prawej stronie). Jeśli jest on włączony to wartość domyślna będzie wprowadzana automatycznie. Do wprowadzania znaku przedłużenia (strzałka skierowana w dół) służy klawisz RETURN. Dany dźwięk będzie przedłużany tak długo, jak długo będą występować po nim owe znaki, koniec przadłużenia jest analogiczny ze zwolnieniem klawisza w instrumencie. Użycie klawiszy CTRL-X spowoduje wypełnieniem znakiem predłużenia wszystkich wolnych miejsc w patternie, odwrotny skutek ma kombinacja CTRL-C. Do wymazania dźwięku bądź znaku przedłużenia służy klawisz spacji. Przydatną funkcją (zwłaszcza przy układaniu rytmów perkusyjnych) jest możliwość kopiowania zawartości pierwszego taktu do pozostałych - w tym celu należy wcisnąć CONTROL-.. Dźwięk brzęczyka ostrzega o fakcie, że w pozostałych taktach znajdują się jakieś dane. Gdy mimo to chcemy dokonać operacji ponownie wciskamy powyższą kombinację. Użycie klawiszy - lub = (góra, dół) w połączeniu z klawiszem CONTROL pozwala na zmianę wartości dynamiki w obrębie całego patternu. Te same klawisze wraz z SHIFT powodują przesuwanie zawartości patternu w górę lub w dół. Przesunięcie wszystkich nut w patternie o oktawę w górę lub w dół wywołamy wciskając kombinację klawiszy CONTROL i + lub * (lewo, prawo), te same klawisze z SHIFT-em powodują zmianę tonacji patternu o półton. Każdy pattern ma przypisane odpowiednie wartości Program i Channel, które ustala się po naciśnięciu CTRL-M. Channel - to numer kanału MIDI do którego mają być skierowane dane z patternu, dozwolone są wartości 001-016. Parametr Program określa numer brzmienia można tu wprowadzać wartości z zakresu 000-127, szersze informacje na ten temat można znaleźć w instrukcji danego instrumentu. Odsłuch patternu jest możliwy po wciśnięciu CTRL-P - od początku, lub CTRL-F - od aktualnej pozycji, przerywamy dowolnym klawiszem. Nazwę patternu (max. 14 znaków) możemy wprowadzić po wciśnięciu CTRL-N. Użycie klawiszy SHIFT-< spowoduje skasowanie całego patternu z jednoczesnym przepisaniem jego zawartości do bufora. Przepisanie do bufora bez kasowania można zrealizować wciskając klawisz >. Odwrotny efekt - przepisanie bufora do patternu osiągamy wciskając kombinację SHIFT->. Jeżeli w patternie do którego chcemy przepisywać cokolwiek się znajduje poinformuje nas o tym ostrzegawczy brzęczyk. Ponownym wciśnięciem tej kombinacji potwierdzamy naszą decyzję. Dzięki tym funkcjom można łatwo kopiować patterny. Program umożliwia ułożenie do 160 patternów, pomiędzy którymi poruszamy się używając klawiszy kursora + i * (powodują zmniejszenie lub zwiększenie numeru patternu o 1) lub CTRL-Q i CTRL-W (o 16). Numer patternu znajduje się w okienku PATTERNNAME (przed nazwą patternu) i podany jest w notacji szesnastkowej (co wcale nie oznacza, że do pracy z programem potrzebna jest znajomość tego systemu liczenia). Okno PATTERN opuszczamy klawiszem ESC. 3.4.2. Edit Song W górnej części okna SONG wyświetlany jest numer ścieżki, nad którą się aktualnie znajdujemy (001-016) oraz pozycja w songu (001-160). Do poruszania się w oknie służą oczywiście klawisze kursora. Ponadto wciśnięcie CTRL-A pozwala przenieść się na początek, CTRL-Z na koniec songu, a klawisz TAB powoduje skok do najbliższego przystanku oznaczonego punktem u dołu okna (klawiszy CTRL-+, CTRL-*, CTRL-A, CTRL-Z, TAB można używać do ustawiania pozycji songu również z poziomu menu głównego). Uprzednio utworzone patterny umieszczamy na odpowiednich pozycjach wpisując ich numery lub wciskając RETURN, co spowoduje wpisanie domyślnego, poprzednio użytego numeru patternu. Użycie klawisza < spowoduje skasowanie numeru na danej pozycji. Należy zwrócić uwagę aby w jednej pionowej kolumnie nie umieścić dwóch patternów skierowanych do tego samego kanału MIDI a posiadających różne wartości Program, gdyż wówczas przeważnie jeden z nich nie zagra zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Do edycji utworu służą także klawisze CTRL-> i CTRL-DELETE powodujące odpowiednio wstawienie lub skasowanie kolumny na pozycji kursora. Wciśnięcie kombinacji CTRL-N otworzy podłużne poziome okno pozwalające wpisać nazwę utworu (do 36 znaków). Zostaje ona wyświetlona u góry ekranu tuż pod linią z menu głównym. 3.5. Play Opcja ta służy do odegrania utworu. Odtwarzanie rozpoczyna się od aktualnej pozycji w songu lub jeśli wywołamy tę funkcję za pomocą CTRL-P - od początku. Odtwarzanie można przerwać wciskając dowolny klawisz. 3.6. Options Wybranie tej funkcji z menu głównego spowoduje otwarcie okna zawierającego dodatkowe menu. 3.6.1. Set Tempo Funkcja ta pozwala na ustawienie tempa odtwarzania utworu. Po jej wybraniu cyfra oznaczająca tempo w prawym dolnym rogu ekranu zostanie podświetlona. Klawiszami kursora ustawiamy pożądaną wartość i potwierdzamy klawiszem RETURN. Wartość tempa podana jest w BPM czyli w ćwierćnutach na minutę i może być zmieniana w zakresie 041-250. 3.6.2. Change Meter Wywołanie tej funkcji powoduje zmianę metrum z 4/4 na 3/4 i odwrotnie. Przy metrum 4/4 takt ma długość czterech ćwierćnut, przy 3/4 - trzech. 3.6.3. Transmit Pgm "Ptaszek" przy tej opcji oznacza wysyłanie przez program komunikatów MIDI Program Change powodujących ustawianie odpowiednich brzmień w instrumencie, zaś jego brak - że komunikaty takie nie będą wysyłane. Życzę przyjemnej pracy z programem MIDI SEQUENCER!